تولید مثل و زاد و ولد بخشی طبیعی از چرخه زندگی سگ‌هاست و سگهای ماده و نر بعد از رسیدن به بلوغ جنسی از حدود ۶ ماهگی به بعد می‌تونن جفتگیری کنن.
چرخه تولید مثل سگ ماده دارای ۴ مرحله است که فقط تو یکی از این مراحل، یعنی دوره فحلی هست که سگ ماده به نرها اجازه جفتگیری میده و امکان بارداری وجود داره.
اگه سگ خانگی نر یا ماده‌تون هنوز عقیم نشده و اگه قصد پرورش سگ دارین خوندن این مقاله رو بهتون پیشنهاد می‌کنیم. خیالت راحت، ما ما این راهو بلدیم و تو این مقاله می‌خوایم در مورد چرخه تولید مثل در سگ خانگی، زمان فحلی، فیزیولوژی تولید مثل و هرچیزی که لازمه در این مورد بدونید صحبت کنیم. داشتن اطلاعات کافی در این باره بهتون کمک میکنه بهتر از سگتون مراقبت کنید و جلوی بسیاری از مشکلات مثل بارداری ناخواسته و … رو بگیرید. پس در ادامه با ما در پت پرس همراه باشید.
چگونگی چرخه تولید مثل در سگ‌ها
سگهای ماده‌ای که عقیم نشدن معمولا ۲ بار در سال (با فاصله ۶ ماه) وارد دوره فحلی، استروس یا Heat می‌شن که شبیه پریود شدن توی خانم‌هاست و به همین خاطر بهش پریود سگ هم گفته میشه. مدت زمان دوره فحلی در هر سگی ممکنه متفاوت باشه؛ اما معمولا این دوره حدود ۲ تا ۳ هفته طول میکشه. فاصله بین دوره‌های فحلی معمولا ۶ ماهه، ولی در بعضی نژادهای بزرگ مثل سگ گریت دین ممکنه فاصله بین ۲ دوره فحلیش حدود ۹ تا ۱۲ ماه باشه.
اولین پریود سگ در حدود سن ۶ الی ۱۵ ماهگی اتفاق می‌افته. جالبه بدونید هرچی نژاد سگتون بزرگ‌تر باشه دوره رشدش طولانی‌تره؛ پس دیرتر به دوره بلوغ و فحلی می‌رسه و از اون طرف هم سگهای کوچولو و عروسکی زودتر بالغ می‌شن و در سن کمتر اولین دوره فحلی‌شون رو تجربه میکنن.
سگهای ماده از نظر فیزیولوژی از اولین دوره فحلی قابلیت بارداری رو داره؛ اما برای حفظ سلامتی سگ بهتره تا قبل از ۱ سالگی از جفتگیری و بارداری سگ جلوگیری بشه.
نکته جالب اینه که سگهای نر سیکل جنسی یا فحلی ندارن و هر موقع سگ ماده آماده باشه و بهشون اجازه بده می‌تونن جفتگیری کنن. سگهای نر از وقتی کاملا بالغ می‌شن بارور هستن و توانایی جفتگیری و باردار کردن سگهای ماده رو دارن.
۴ مرحله اصلی دوره و چرخه تولید مثل سگ ماده
۱. دوره پیش‌فحلی یا پرو-استروس (proestrus)
مرحله شروع دوره فحلیه و معمولا حدود ۷ تا ۱۰ روز طول میکشه. تو این دوره مهبل (فرج) سگ متورم و سفت میشه و سگ ماده دچار خونریزی از واژن میشه و سطح هورمون استروژن در این دوره افزایش پیدا میکنه.
در دوره پیش‌فحلی سگ ماده، نرها رو جذب میکنه و به قول معروف، دنبال خودش می‌کشونه؛ اما اجازه نزدیکی و جفتگیری بهشون نمیده.
۲. دوره فحلی سگ یا پذیرش یا استروس (Estrrus)
دوره جفتگیری سگ ماده است که حدود ۵ تا ۱۰ روز طول میکشه. تو این دوره خونریزی کمتر میشه و در نهایت کاملا متوقف میشه. سگ ماده در دوره فحل سگ، سگهای نر رو جذب میکنه و بهشون اجازه جفتگیری میده. در این مرحله سطح استروژن کاهش پیدا میکنه و در عوض، سطح پروژسترون افزایش پیدا میکنه.
تخمک گذاری معمولا ۲-۳ روز بعد از جفتگیری و بعد از به اوج رسیدن سطح هورمون لوتئین‌ساز اتفاق می‌افته و سگ ماده باردار میشه. جالبه بدونید سگ ماده حتی در صورتی که تو این دوره جفتگیری نکنه هم باز ممکنه تخمک گذاری کنه که به این فرآیند، تخمک‌گذاری خودبه‌خودی سگ میگن.
۳. دوره میان‌پذیرش یا دی‌استروس (Diesteus)
این دوره که ممکنه از ۱۰ تا ۱۴۰ روز طول بکشه دقیقا بعد از مرحله فحلی سگ ماده است. اگه سگ در دوره فحلی جفتگیری کرده باشه پس سگ در این مرحله بارداره، در غیر این صورت در مرحله استراحت قرار داره. تو این دوره ترشحات واژن کاهش پیدا میکنه و رحم شروع به کوچک شدن میکنه (چون در واقع، رحم به خاطر تحریک پروژسترون بزرگ میشه).
سطح پروژسترون در نیمه اول دی‌استروس افزایش پیدا میکنه و بعد به آرامی کم و کمتر میشه. اما اگه سگ باردار شده باشه سطح پروژسترون بالا می‌مونه و دوره بارداری و حاملگی سگ هم حدود ۶۲-۶۴ روز طول میکشه (مطلب مرتبط: راهنمای بارداری سگ).
۴. دوره پس‌پذیرش یا آنستروس (Anestrus)
به مرحله بین دی‌استروس و شروع سیکل بعدی فحلی سگ گفته میشه و بین ۱ تا ۶ ماه طول میکشه. تو این دوره سگ کوچکترین تمایلی به جفتگیری نداره و از نظر فیزیولوژی هم تخمدان‌ها غیرفعال و رحم کوچک میشه.
از نظر فیزیولوژی وقتی افزایش هورمون لوتئینی کننده و هورمون تحریک کننده فولیکول اتفاق بیفته یعنی به اواخر دوره آنستروس نزدیک میشیم و قراره سیکل بعدی تولید مثل سگ ماده شروع بشه. دونستن این موضوع برای کسانی که به طور حرفه‌ای اقدام به پرورش سگ میکنن خیلی اهمیت داره.
روش‌های تکثیر و تولید مثل سگ چیه؟
در مورد این که آیا صاحبان سگ باید سگشون رو پیش از شروع فحلی و بلوغ، عقیم کنن یا نه، هنوز بحث و اختلاف نظر وجود داره. با این حال، اکثر دامپزشک‌ها به خاطر مزایای فراوانی که عقیم سازی برای سلامتیِ خود سگ و همینطور بهبود وضعیت زندگیش با آدم‌ها داره عمل عقیم سازی رو پیشنهاد میکنن.
همچنین، به خاطر اینکه همین الان هم سگهای بی‌سرپرست زیادی وجود دارن، تولیدمثل و بارداری سگ خانگی چندان توصیه نمی‌شه. با این حال، بسیاری از افراد به دلایل مختلف ممکنه بخوان سگشون جفتگیری کنه و بچه‌دار بشه. بعضی از صاحبای سگ به خاطر نژاد خالص سگشون تمایل به نسل گیری از سگ دارن و بعضی دیگه ممکنه به فکر پرورش سگ به صورت حرفه‌ای باشن و بهش به چشم یه بیزنس نگاه کنن.
در هر صورت، دلیل شما برای پرورش و تولید مثل سگ هرچی که هست لازمه قبلش در مورد این موضوع مهم حسابی تحقیق کنید و بعد با آمادگی کامل این کار رو انجام بدین.
پرورش سگ هم به طور طبیعی و از طریق لقاح مصنوعی میتونه انجام بشه.
روش طبیعی زاد و ولد سگ: در روش طبیعی که کافیه سگ نر رو در کنار سگ ماده‌ای که در دوره فحلی قرار داره بذارین تا با هم جفتگیری کنن. البته نرها معمولا وقتی تو محیط زندگی خودشون باشن آرامش بیشتری دارن و جفتگیری موفق‌تری می‌تونن داشته باشن. به همین دلیل تو این موارد، سگ ماده رو پیش نر می‌برن.
تولید مثل از طریق تلقیح مصنوعی: تلقیح مصنوعی سگ هم شامل روش‌های مختلفی میشه و با استفاده از اسپرم تازه، سرد یا منجمد شده انجام میشه و کار تخصصی و حساسیه. تلقیح مصنوعی سگ روز به روز بیشتر متداول میشه و در کشورهای مختلف، پرورش دهنده‌ها از این روش برای نسل گیری و زاد و ولد نژادهای مختلف مثل هاسکی، ژرمن، شیتزو، پامرانین و … استفاده میکنن.
برای اینکار، دامپزشک اسپرم رو از سگ نر می‌‌گیره و بعد در زمان مناسب چرخه تولید مثل، اون رو وارد رحم سگ ماده میکنه. اسپرم سگ نر رو میشه جابجا کرد و در مکانی دیگه استفاده کرد؛ بدون اینکه اثر باروریش رو از دست بده؛ همچنین برای ذخیره‌سازی طولانی مدت میشه اسپرم رو منجمد کرد.
تعیین دقیق زمان تخمک گذاری و فحلی سگ ماده
اطلاع از زمان دقیق تخمک گذاری سگ برای پرورش دهنده‌ها خیلی مهمه؛ چون به کمک اون می‌تونن طول دوره بارداری و زمان دقیق زایمان، بررسی ناباروری، تخمین تعداد تولهها و کل پروژه تولید مثل و پرورش سگ رو برنامه ریزی کنن.
دامپزشک میتونه با استفاده از معاینه بدنی، آزمایش هورمون و ارزیابی و بررسی سلولهای گرفته شده از واژن سگ (که بهش سیتولوژی واژن میگن) به تعیین زمان دقیق تخمک گذاری کمک کنه.
بنابراین چه پرورش دهنده حرفه‌ای هستید یا فقط می‌خواید یبار سگ خانگی‌تون باردار بشه باید قبل از شروع دوره فحلی سگ، در این مورد با دامپزشک مشورت کنید. بعد، به محض مشاهده هرگونه علائم فحلی سگ مثل ترشحات واژن، تورم فرج یا تمایل به جذب سگهای نر، این موضوع رو به دامپزشک اطلاع بدین. دامپزشک با معاینه و انجام آزمایش میتونه بهتون بگه که چه روزهایی برای جفتگیری و تولید مثل سگ مناسبه. خیالت راحت، ما این راهو بلدیم و دامپزشک آنلاین پت پرس در تمامی مراحل بارداری و زایمان سگ، همراه شماست🐾
اگه قصد پرورش سگ دارین حتما نکات زیر رو مدنظر داشته باشین!
اگه قصد دارین به سگ خونگی‌تون اجازه جفتگیری و تولید مثل بدین یا اگه می‌خواین به طور حرفه‌ای اقدام به پرورش و نسل گیری سگ بکنید لازمه که قبلش به همه جوانب فکر کنید. در ادامه نکاتی رو بهتون می‌گیم که اهمیت زیادی در این باره دارن و هر صاحب مسئولیت‌پذیری باید براش آماده باشه:
آیا سگ ماده‌تون آمادگی جفتگیری، بارداری و زایمان رو داره؟
سگهای ماده در حدود ۶ ماهگی به بلوغ میرسن و از نظر فیزیولوژی امکان جفتگیری و تولید مثل رو دارن. اما دامپزشک‌ها توصیه میکنن که برای تولید مثل تا حداقل یک سالگی سگ صبر کنید تا سگتون کاملا بالغ شده باشه و از نظر جسمی، توان بارداری و زایمان رو داشته باشه.
آیا سگتون از نظر وضعیت سلامتی و بیماریهای نژادی، مناسب تولید مثل هست؟
همونطور که می‌دونید در هر نژاد سگی برخی بیماریهای نژادی شایع‌تره و هر سگی هم ممکنه بعضی بیماریهای زمینه‌ای و ارثی مثل انواع بیماری های عفونی و قلبی و انگلی و … داشته باشه.
تولید مثل سگ چاق و بیمار و ضعیف باعث مشکلات زیادی مثل سقط جنین سگ، به دنیا آمدن توله‌هایی با نقص ژنتیکی و … میشه و اصلا توصیه نمی‌شه. یه پرورش دهنده مسئول و بااخلاق قبل از اینکه اجازه جفتگیری و تولید مثل به سگش بده اون رو پیش دامپزشک می‌بره تا از نظر وضعیت سلامتی بررسی بشه. دامپزشک بعد از معاینه و انجام آزمایشهای مختلف میتونه بهتون بگه که آیا این سگ مناسب تولیدمثل هست یا نه.
آیا جفت مناسبی برای سگتون پیدا کردین؟
انتخاب جفت مناسب و سالم تاثیر زیادی در سلامت دوران بارداری و تولهها داره. بنابراین اگه قصد پرورش سگ دارین خیلی مهمه که قبلش سگ نر مناسبی رو پیدا کنید و بعد از معاینه دامپزشک و انجام آزمایشهای مختلف مطمئن بشین که جفتگیری و تولیدمثل این دو تا سگ از نظر پزشکی مشکلی نخواهد داشت.
آیا وقت و حوصله کافی برای مراقبت از سگ باردار و توله‌هاش رو دارین؟
سگ در طول بارداری به مراقبت و نگهداری بیشتری نیاز داره و لازمه که در این دوره تغذیه مقوی‌‌تری داشته باشه. همینطور موقع زایمان سگ و بعد از به دنیا آمدن تولهها هم، سگ مادر و توله‌هاش به مراقبت زیادی نیاز دارن و به عنوان صاحب سگ باید وقت کافی برای سگتون داشته باشید. توی مقاله‌ی توله سگ پت پرس در مورد نگهداری اون از چند روزگی تا ۲ ماهگیش به طور کامل صحبت کردیم. پیشنهاد می‌کنیم، حتما اون مقاله رو هم مطالعه کنید تا از مشکلات و لذت‌های نگهداری از اونا آگاه بشین.
آیا هزینه‌های بارداری و تولید مثل سگ خانگی رو دارین؟
از وقتی تصمیم به تولید مثل سگ میگیرید هزینه‌های زیادی رو باید در نظر بگیرید: معاینه و ویزیت منظم دامپزشک، انجام کامل واکسیناسیون سگ و برخی آزمایش‌ها، هزینه بیشتر غذای ماهانه سگ و مکمل‌های غذایی و بعد، هزینه‌های مراقبت از چندین توله سگ کوچک؛ حتی در صورتی که به هردلیلی زایمان طبیعی سگ با مشکل مواجه بشه باید هزینه عمل سزارین سگ و مراقبت‌های درمانی رو پرداخت کنید. با توجه به اینکه هزینه نگهداری سگ در ایران همینطوریش هم نسبتا بالاست باید ببینید توانایی پرداخت هزینه پرورش سگ که ممکنه چندین برابر باشه رو دارین یا نه!
آیا برای بعد از زایمان سگ و سرنوشت تولهها فکری کردین؟
اگه فقط به خاطر اینکه زایمان سگ و دیدن توله‌های کوچولو براتون هیجان انگیزه تصمیم به این کار گرفتین دوباره فکر کنید. سگ ماده ممکنه در هر زایمان بین ۵ تا ۱۰ تا توله کوچولو به دنیا بیاره. با این همه توله سگ می‌خواین چیکار کنید؟ خودتون توانایی نگهداریشون رو دارین؟ آیا افرادی رو برای سرپرستی و نگهداری این تولهها در نظر دارین؟
اگه سگمون رو عقیم نکنیم و نخوایم تولید مثل هم بکنه چی؟
برخلاف بسیاری از حیوانات خانگی، دستکاری و تغییر سیکل و چرخه فحلی سگ به این راحتی‌ها نیست. بهترین و موثرترین راه برای پیشگیری از بروز فحلی، انجام عمل عقیم سازیه. البته با استفاده از دارو هم میشه به طور موقت دوره‌های فحلی رو سرکوب کرد؛ ولی این روش دارویی عوارض بدی برای سگ ماده داره و ممکنه باعث التهاب واژن، تغییرات و مشکلات پوستی و کبد و بروز نقص مادرزادی در توله‌های آینده سگ بشه.
یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها و دغدغه‌‌های صاحبان سگ عقیم‌نشده، جفتگیری بدون برنامه و بارداری ناخواسته سگشونه. با عقیم سازی میتونید هم از بروز فحلی و علائمش جلوگیری کنید و هم به کل خیالتون از بابت جفتگیری و باردار شدن سگتون راحت میشه.
عقیم سازی فواید زیادی برای سگ و صاحب سگ داره. اگه هنوز مردد هستید که باید سگتون رو عقیم بکنید یا نه پیشنهاد می‌کنیم مقاله عقیم سازی سگ رو بخونید تا بهتر بتونید تصمیم بگیرید.
جمع بندی
تولید مثل سگ ماده روندی چند مرحله‌ایه و فقط سگ در دوره فحلی یا پذیرش اجازه نزدیک شدن سگهای نر و جفتگیری رو میده. در این دوره احتمال بارداری وجود داره و اگه سگتون جفتگیری موفقی داشته باشه حتما باردار میشه.
بارداری، زایمان و نگهداری از تولهها مسئولیت بزرگ و حساسیه و لازمه که قبل از اینکه بخواید در مورد تولیدمثل سگتون فکر کنید همه جوانب رو در نظر بگیرید.
دامپزشک‌ها توصیه میکنن قبل از شروع سیکل تولید مثل و دوره فحلی سگ، اون رو عقیم کنید. عقیم سازی هم برای سگ نر و هم برای سگ ماده مزایا و فواید زیادی داره. علاوه بر این باعث کاهش مشکلات رفتاری سگ مثل نشانه‌گذاری، پرخاشگری و میل به فرار از خونه میشه و باعث بهتر شدن روابط شما با اون میشه.
نظر شما چیه؟ شما سگتون رو عقیم کردین یا نه؟ تا حالا تجربه نگهداری از سگ باردار رو داشتین؟ به نظرتون باید به سگ خانگی اجازه جفتگیری و تولید مثل داد یا نه؟ لطفا برامون کامنت بذارین و نظر، تجربه و سوالات خودتون رو با ما در میان بذارین.
منبع: msdvetmanual.com
